अर्जुन उवाच |
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन |
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव || 1||
Arjuna Uvaacha |
Jyāyasī chet karmaṇas te matā buddhir janārdana |
Tat kiṁ karmaṇi ghore māṁ niyojayasi keśhava ||1||
व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे |
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् || 2||
Vyāmiśhreṇeva vākyena buddhiṁ mohayasīva me |
Tad ekaṁ vada niśhchitya yena śhreyo ’ham āpnuyām ||2||
श्रीभगवानुवाच |
लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ |
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् || 3||
Shri Bhagavan Uvaacha |
Loke ’smin dvividhā niṣhṭhā purā proktā mayānagha |
Jñāna-yogena sāṅkhyānāṁ karma-yogena yoginām ||3||
न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते |
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति || 4||
Na karmaṇām anārambhān naiṣhkarmyaṁ puruṣho ’śhnute |
Na cha sannyasanād eva siddhiṁ samadhigachchhati ||4||
न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् |
कार्यते ह्यवश: कर्म सर्व: प्रकृतिजैर्गुणै: || 5||
Na hi kaśhchit kṣhaṇam api jātu tiṣhṭhaty akarma-kṛit |
Kāryate hy avaśhaḥ karma sarvaḥ prakṛiti-jair guṇaiḥ ||5||
कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् |
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचार: स उच्यते || 6||
Karmeṅdriyāṇi saṁyamya ya āste manasā smaran |
Indriyārthān vimūḍhātmā mithyāchāraḥ sa uchyate ||6||
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन |
कर्मेन्द्रियै: कर्मयोगमसक्त: स विशिष्यते || 7||
Yas tv indriyāṇi manasā niyamyārabhate ’rjuna |
Karmeṅdriyaiḥ karma-yogam asaktaḥ sa viśhiṣhyate ||7||
नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मण: |
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येदकर्मण: || 8||
Niyataṁ kuru karma tvaṁ karma jyāyo hy akarmaṇaḥ |
Śharīra-yātrāpi cha te na prasiddhyed akarmaṇaḥ ||8||
यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धन: |
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्ग: समाचर || 9||
Yajñārthāt karmaṇo ’nyatra loko ’yaṁ karma-bandhanaḥ |
Tad-arthaṁ karma kaunteya mukta-saṅgaḥ samāchara ||9||
सहयज्ञा: प्रजा: सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापति: |
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् || 10||
Saha-yajñāḥ prajāḥ sṛiṣhṭvā purovācha prajāpatiḥ |
Anena prasaviṣhyadhvam eṣha vo ’stv iṣhṭa-kāma-dhuk ||10||
देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु व: |
परस्परं भावयन्त: श्रेय: परमवाप्स्यथ || 11||
Devān bhāvayatānena te devā bhāvayantu vaḥ |
Parasparaṁ bhāvayantaḥ śhreyaḥ param avāpsyatha ||11||
इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविता: |
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव स: || 12||
Iṣhṭān bhogān hi vo devā dāsyante yajña-bhāvitāḥ |
Tair dattān apradāyaibhyo yo bhuṅkte stena eva saḥ ||12||
यज्ञशिष्टाशिन: सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषै: |
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् || 13||
Yajña-śhiṣhṭāśinaḥ santo muchyante sarva-kilbiṣhaiḥ |
Bhuñjate te tv aghaṁ pāpā ye pachanty ātma-kāraṇāt ||13||
अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भव: |
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञ: कर्मसमुद्भव: || 14||
Annād bhavanti bhūtāni parjanyād anna-sambhavaḥ |
Yajñād bhavati parjanyo yajñaḥ karma-samudbhavaḥ ||14||
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् |
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् || 15||
Karma brahmodbhavaṁ viddhi brahmākṣhara-samudbhavam |
Tasmāt sarva-gataṁ brahma nityaṁ yajñe pratiṣhṭhitam ||15||
एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह य: |
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति || 16||
Evaṁ pravartitaṁ chakraṁ nānuvartayatīha yaḥ |
Aghāyur indriyārāmo moghaṁ pārtha sa jīvati ||16||
यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानव: |
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते || 17||
Yas tv ātma-ratir eva syād ātma-tṛiptaśh cha mānavaḥ |
Ātman y eva cha santuṣhṭas tasya kāryaṁ na vidyate ||17||
नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन |
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रय: || 18||
Naiva tasya kṛitenārtho nākṛiteneha kaśchana |
Na chāsya sarva-bhūteṣhu kaśchid artha-vyapāśhrayaḥ ||18||
तस्मादसक्त: सततं कार्यं कर्म समाचर |
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुष: || 19||
Tasmād asaktaḥ satataṁ kāryaṁ karma samāchara |
Asakto hy ācharan karma param āpnoti pūruṣhaḥ ||19||
कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादय: |
लोकसंग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि || 20||
Karmaṇaiva hi sansiddhim āsthitā janakādayaḥ |
Loka-saṅgraham evāpi sampaśhyan kartum arhasi ||20||
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जन: |
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते || 21||
Yad yad ācharati śhreṣhṭhas tat tad evetaro janaḥ |
Sa yat pramāṇaṁ kurute lokas tad anuvartate ||21||
न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किञ्चन |
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि || 22||
Na me pārthāsti kartavyaṁ triṣhu lokeṣhu kiñchana |
Nānavāptam avāptavyaṁ varta eva cha karmaṇi ||22||
यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रित: |
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्या: पार्थ सर्वश: || 23||
Yadi hy ahaṁ na varteyaṁ jātu karmaṇyatandritaḥ |
Mama vartmānuvartante manuṣhyāḥ pārtha sarvaśhaḥ ||23||
उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् |
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमा: प्रजा: || 24||
Utsīdeyur ime lokā na kuryāṁ karma ched aham |
Saṅkarasya cha kartā syām upahanyām imāḥ prajāḥ ||24||
सक्ता: कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत |
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् || 25||
Saktāḥ karmaṇy avidvāṁso yathā kurvanti bhārata |
Kuruyād vidvāṁs tathāsaktaśh chikīrṣhur loka-saṅgraham ||25||
न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् |
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्त: समाचरन् || 26||
Na buddhi-bhedaṁ janayed ajñānāṁ karma-saṅginām |
Joṣhayet sarva-karmāṇi vidvān yuktaḥ samācharan ||26||
प्रकृते: क्रियमाणानि गुणै: कर्माणि सर्वश: |
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते || 27||
Prakṛiteḥ kriyamāṇāni guṇaiḥ karmāṇi sarvaśhaḥ |
Ahaṅkāra-vimūḍhātmā kartāham iti manyate ||27||
तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयो: |
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते || 28||
Tattva-vit tu mahā-bāho guṇa-karma-vibhāgayoḥ |
Guṇā guṇeṣhu vartanta iti matvā na sajjate ||28||
रकृतेर्गुणसम्मूढा: सज्जन्ते गुणकर्मसु |
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् || 29||
Prakṛiter guṇa-sammūḍhāḥ sajjante guṇa-karmasu |
Tān akṛitsna-vido mandān kṛitsna-vin na vichālayet ||29||
मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा |
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वर: || 30||
Mayi sarvāṇi karmāṇi sannyasyādhyātma-chetasā |
Nirāśhīr nirmamo bhūtvā yudhyasva vigata-jvaraḥ ||30||
ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवा: |
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभि: || 31||
Ye me matam idaṁ nityam anutiṣhṭhanti mānavāḥ |
Śhraddhāvanto ’nasūyanto muchyante te ’pi karmabhiḥ ||31||
ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् |
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतस: || 32||
Ye tv etad abhyasūyanto nānutiṣhṭhanti me matam |
Sarva-jñāna-vimūḍhāṁs tān viddhi naṣhṭān achetasaḥ ||32||
सदृशं चेष्टते स्वस्या: प्रकृतेर्ज्ञानवानपि |
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रह: किं करिष्यति || 33||
Sadṛiśhaṁ cheṣhṭate svasyāḥ prakṛiter jñānavān api |
Prakṛitiṁ yānti bhūtāni nigrahaḥ kiṁ kariṣhyati ||33||
इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ |
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ || 34||
Indriyasyendriyasyārthe rāga-dveṣhau vyavasthitau |
Tayor na vaśham āgachchhet tau hy asya paripanthinau ||34||
श्रेयान्स्वधर्मो विगुण: परधर्मात्स्वनुष्ठितात् |
स्वधर्मे निधनं श्रेय: परधर्मो भयावह: || 35||
Śhreyaḥ svadharmo viguṇaḥ para-dharmāt svanuṣhṭhitāt |
Svadharme nidhanaṁ śhreyaḥ para-dharmo bhayāvahaḥ ||35||
अर्जुन उवाच |
अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुष: |
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजित: || 36||
Arjuna Uvaacha |
Atha kena prayukto ’yaṁ pāpaṁ charati pūruṣhaḥ |
Anichchhann api vārṣhṇeya balād iva niyojitaḥ ||36||
श्रीभगवानुवाच |
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भव: ||
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् || 37||
Shri Bhagavan Uvaacha |
Kāma eṣha krodha eṣha rajo-guṇa-samudbhavaḥ |
Mahāśhano mahā-pāpmā viddhy enam iha vairiṇam ||37||
धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च |
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् || 38||
Dhūmenāvriyate vahnir yathādarśho malena cha |
Yatholbenāvṛito garbhas tathā tenedam āvṛitam ||38||
आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा |
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च || 39||
Āvṛitaṁ jñānam etena jñānino nitya-vairiṇā |
Kāma-rūpeṇa kaunteya duṣhpūreṇānalena cha ||39||
इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते |
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् || 40||
Indriyāṇi mano buddhir asyādhiṣhṭhānam uchyate |
Etair vimohayaty eṣha jñānam āvṛitya dehinam ||40||
तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ |
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् || 41||
Tasmāt tvam indriyāṇy ādau niyamya bharatarṣhabha |
Pāpmānaṁ prajahī hy enaṁ jñāna-vijñāna-nāśhanam ||41||
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्य: परं मन: |
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धे: परतस्तु स: || 42||
Indriyāṇi parāṇy āhur indriyebhyaḥ paraṁ manaḥ |
Manasas tu parā buddhir yo buddheḥ paratas tu saḥ ||42||
एवं बुद्धे: परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना |
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् || 43||
Evaṁ buddheḥ paraṁ buddhvā sanstabhyātmānam ātmanā |
Jahi śhatruṁ mahā-bāho kāma-rūpaṁ durāsadam ||43||
Leave a Reply